अपरोक्षानुभूतिः (आदि शङ्कराचार्यः)
aparokṣānubhūtiḥ (attributed to Adi Shankaracharya)

 

 

श्रीहरिं परमानन्दमुपदेष्टारमीश्वरम् ।
व्यापकं सर्वलोकानां कारणं तं नमाम्यहम् ॥ १॥
śrīhariṃ paramānandamupadeṣṭāramīśvaram .
vyāpakaṃ sarvalokānāṃ kāraṇaṃ taṃ namāmyaham 1

 

 

अपरोक्षानुभूतिर्वै प्रोच्यते मोक्षसिद्धये ।
सद्भिरेषा प्रयत्नेन वीक्षणीया मुहुर्मुहुः ॥ २॥
aparokṣānubhūtirvai procyate mokṣasiddhaye .
sadbhireṣā prayatnena vīkṣaṇīyā muhurmuhuḥ 2
…….
…….
यथा मृदि घटो नाम कनके कुण्डलाभिधा ।
शुक्तौ हि रजतख्यातिर्जीवशब्दस्तथा परे ॥ ६०॥
yathā mṛdi ghaṭo nāma kanake kuṇḍalābhidhā .
śuktau hi rajatakhyātirjīvaśabdastathā pare 60

 

 

यथैव व्योम्नि नीलत्वं यथा नीरं मरुस्थले ।
पुरुषत्वं यथा स्थाणौ तद्वद्विश्वं चिदात्मनि ॥ ६१॥
yathaiva vyomni nīlatvaṃ yathā nīraṃ marusthale .
puruṣatvaṃ yathā sthāṇau tadvadviśvaṃ cidātmani 61

 

 

यथैव शून्ये वेतालो गन्धर्वाणां पुरं यथा ।
यथाकाशे द्विचन्द्रत्वं तद्वत्सत्ये जगत्स्थितिः ॥ ६२॥
yathaiva śūnye vetālo gandharvāṇāṃ puraṃ yathā .
yathākāśe dvicandratvaṃ tadvatsatye jagatsthitiḥ 62

 

 

यथा तरङ्गकल्लोलैर्जलमेव स्फुरत्यलम् ।
पात्ररूपेण ताम्रं हि ब्रह्माण्डौघैस्तथाऽऽत्मता ॥ ६३॥
yathā taraṅgakallolairjalameva sphuratyalam .
pātrarūpeṇa tāmraṃ hi brahmāṇḍaughaistathā”tmatā 63

 

 

घटनाम्ना यथा पृथ्वी पटनाम्ना हि तन्तवः ।
जगन्नाम्ना चिदाभाति ज्ञेयं तत्तदभावतः ॥ ६४॥
ghaṭanāmnā yathā pṛthvī paṭanāmnā hi tantavaḥ .
jagannāmnā cidābhāti jñeyaṃ tattadabhāvataḥ 64

 

 

सर्वोऽपि व्यवहारस्तु ब्रह्मणा क्रियते जनैः ।
अज्ञानान्न विजानन्ति मृदेव हि घटादिकम् ॥ ६५॥
sarvo’pi vyavahārastu brahmaṇā kriyate janaiḥ .
ajñānānna vijānanti mṛdeva hi ghaṭādikam 65

 

 

कार्यकारणता नित्यमास्ते घटमृदोर्यथा ।
तथैव श्रुतियुक्तिभ्यां प्रपञ्चब्रह्मणोरिह ॥ ६६॥
kāryakāraṇatā nityamāste ghaṭamṛdoryathā .
tathaiva śrutiyuktibhyāṃ prapañcabrahmaṇoriha 66

 

 

गृह्यमाणे घटे यद्वन्मृत्तिकाऽऽभाति वै बलात् ।
वीक्ष्यमाणे प्रपञ्चेऽपि ब्रह्मैवाभाति भासुरम् ॥ ६७॥
gṛhyamāṇe ghaṭe yadvanmṛttikā”bhāti vai balāt .
vīkṣyamāṇe prapañce’pi brahmaivābhāti bhāsuram 67

 

 

सदैवात्मा विशुद्धोऽपि ह्यशुद्धो भाति वै सदा ।
यथैव द्विविधा रज्जुर्ज्ञानिनोऽज्ञानिनो निशि ॥ ६८॥
sadaivātmā viśuddho’pi hyaśuddho bhāti vai sadā .
yathaiva dvividhā rajjurjñānino’jñānino niśi 68

 

 

यथैव मृण्मयः कुंभस्तद्वद्देहोऽपि चिन्मयः ।
आत्मानात्मविभागोऽयं मुधैव क्रियते बुधैः ॥ ६९॥
yathaiva mṛṇmayaḥ kuṃbhastadvaddeho’pi cinmayaḥ .
ātmānātmavibhāgo’yaṃ mudhaiva kriyate budhaiḥ 69

 

 

सर्पत्वेन यथा रज्जू रजतत्वेन शुक्तिका ।
विनिर्णीता विमूढेन देहत्वेन तथाऽऽत्मता ॥ ७०॥
sarpatvena yathā rajjū rajatatvena śuktikā .
vinirṇītā vimūḍhena dehatvena tathā”tmatā 70

 

 

घटत्वेन यथा पृथ्वी पटत्वेनैव तन्तवः ।
विनिर्णीता विमूढेन देहत्वेन तथाऽऽत्मता ॥ ७१॥
ghaṭatvena yathā pṛthvī paṭatvenaiva tantavaḥ .
vinirṇītā vimūḍhena dehatvena tathā”tmatā 71

 

 

कनकं कुण्डलत्वेन तरङ्गत्वेन वै जलम् ।
विनिर्णीता विमूढेन देहत्वेन तथाऽऽत्मता ॥ ७२॥
kanakaṃ kuṇḍalatvena taraṅgatvena vai jalam .
vinirṇītā vimūḍhena dehatvena tathā”tmatā 72

 

 

पुरुषत्वेन वै स्थाणुर्जलत्वेन मरीचिका ।
विनिर्णीता विमूढेन देहत्वेन तथाऽऽत्मता ॥ ७३॥
puruṣatvena vai sthāṇurjalatvena marīcikā .
vinirṇītā vimūḍhena dehatvena tathā”tmatā 73

 

 

गृहत्वेनैव काष्ठानि खड्गत्वेनैव लोहता ।
विनिर्णीता विमूढेन देहत्वेन तथाऽऽत्मता ॥ ७४॥
gṛhatvenaiva kāṣṭhāni khaḍgatvenaiva lohatā .
vinirṇītā vimūḍhena dehatvena tathā”tmatā 74

 

 

यथा वृक्षविपर्यासो जलाद्भवति कस्यचित् ।
तद्वदात्मनि देहत्वं पश्यत्यज्ञानयोगतः ॥ ७५॥
yathā vṛkṣaviparyāso jalādbhavati kasyacit .
tadvadātmani dehatvaṃ paśyatyajñānayogataḥ 75

 

 

पोतेन गच्छतः पुंसः सर्वं भातीव चञ्चलम् ।
तद्वदात्मनि देहत्वं पश्यत्यज्ञानयोगतः ॥ ७६॥
potena gacchataḥ puṃsaḥ sarvaṃ bhātīva cañcalam .
tadvadātmani dehatvaṃ paśyatyajñānayogataḥ 76

 

 

पीतत्वं हि यथा शुभ्रे दोषाद्भवति कस्यचित् ।
तद्वदात्मनि देहत्वं पश्यत्यज्ञानयोगतः ॥ ७७॥
pītatvaṃ hi yathā śubhre doṣādbhavati kasyacit .
tadvadātmani dehatvaṃ paśyatyajñānayogataḥ 77

 

 

चक्षुर्भ्यां भ्रमशीलाभ्यां सर्वं भाति भ्रमात्मकम् ।
तद्वदात्मनि देहत्वं पश्यत्यज्ञानयोगतः ॥ ७८॥
cakṣurbhyāṃ bhramaśīlābhyāṃ sarvaṃ bhāti bhramātmakam .
tadvadātmani dehatvaṃ paśyatyajñānayogataḥ 78

 

 

अलातं भ्रमणेनैव वर्तुलं भाति सूर्यवत् ।
तद्वदात्मनि देहत्वं पश्यत्यज्ञानयोगतः ॥ ७९॥
alātaṃ bhramaṇenaiva vartulaṃ bhāti sūryavat .
tadvadātmani dehatvaṃ paśyatyajñānayogataḥ 79

 

 

महत्त्वे सर्ववस्तूनामणुत्वं ह्यतिदूरतः ।
तद्वदात्मनि देहत्वं पश्यत्यज्ञानयोगतः ॥ ८०॥
mahattve sarvavastūnāmaṇutvaṃ hyatidūrataḥ .
tadvadātmani dehatvaṃ paśyatyajñānayogataḥ 80